ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงและการพัฒนาที่ยั่งยืน : กระบวนทัศน์การพัฒนาสู้ประเทศไทย 4.0

            ตร.สุวิทย์ เมษินทรีย์ รัฐมนตรีที่ว่าการกระทรวงวิทยาศาสตร์ละเทคโนโลยี ได้แสดงปาฐกถาพิเศษ เรื่อง ‘ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงและพัฒนาที่ยังยืน : กระบวนทัศน์การพัฒนาสู่ประเทศไทร 4.0’ เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 15 มิถุนายน พ.ศ. 2560 สรุปความว่า

ประเทศไทยในช่วงการเติบโตด้านอุตสาหกรรม(ประเทศไทยยุค 3.0) ดูเหมือนทันสมัยแต่กลับไม่พัฒนาเพราะ

1. เราพึ่งพา เรายังยืมจมูกคนอื่นหายใจ เรายืมจมูกคนอื่นหายใจ 100% แสดงว่าเรามาสามารถเป็นตัวของเราเองได้
2. เราทันสมัยแต่ไม่พัฒนาเพราะเรานำเทคโนโลยีคนอื่น นำการลงทุนคนอื่นมา แต่เราไม่ได้เรียนรู้ในการดูดซับและถ่ายทอดเทคโนโลยีจากเขา เพื่อนำองค์ความรู้มาต่อยอด



ประเทศไทยยุค 3.0 ทำให้เราได้ประโยชน์มากมายเศรษฐกิจจะโตกว่านี้ไม่ได้แล้ว เพราะติดอยู่ในกับดัก 3 ข้อได้แก่             กับดักที่ 1 รายได้ปานกลาง เรารวยกว่านี้ไม่ได้เพราะเราติดอยู่ในกับรายได้ปานกลาง เรารวยกว่านี้ไม่ได้ถ้าเราไม่เปลี่ยนชีวิต             กับดักที่ 2 ความเหลื่อมล้ำ เรารวยกว่านี้ไม่ได้ เพราะยังรวยกระจุกไม่ใช่รวยกระจาย นำไปสู่กับดักความเหลื่อมล้ำ คือ คน รวยขึ้นคนจนจนลง             เรียกว่าจนกระจายรวยกระจุก             กับดักที่  3 ความไม่สมดุล

เรารวยนานกว่านี้หรือรวยยาวๆ ไม่ได้เพราะไม่มีความยั่งยืน

การพัฒนาที่ผ่านมาประเทศไทยติดกับดักความไม่สมดุล คือ มุ่งที่เรื่องของความมั่นคงของเศรษฐกิจเป็นสำคัญซึ่งแลกมาด้วยผลเสียมากต่อเรื่องของความอยู่ดีมีสุขทางสังคม ทางรักษาสิ่งแวดล้อม เรื่องของศักดิ์ศรีละภูมิปัญญามนุษย์  และเรื่องอื่นๆ คือกินก่อนจ่ายที่หลัง ไปทุ่มในเรื่องของเศรษฐกิจ แต่เกิดผลกระทบเชิงลบที่ตามมามากมาย

ประเทศไทย 4.0 หนทางสู่ความมั่นคง มั่งคั่ง และยั่งยืน

            บทเรียนของกับดักทั้ง 3 ข้อนี้ รัฐบาล คสช. ต้องการนำปะเทศไปสู่ความมุ่นคง มั่งคั่ง และยั่งยืน คำถามคือการถอดรหัสวิสัยทัศน์ของรัฐบาลชุดนี้ ว่าด้วยความมั่งคง มั่งคั่ง และยั่งยืน ต้องการถอดรหัสออกมาเป็นโมเดลที่นำไปสู่ความมั่นคง มั่งคั่ง และยั่งยืนอย่างแท้จริงจะทำอย่างไร ซึ่งเป็นประเด็นที่ท่าทายมาก ตอนแรกเราบอกว่าทำไมต้องมีประเทศไทย 4.0 ก็เพราะโลกเปลี่ยน ไทยต้องปรับและปรับอย่างไร ก็มาสู่โมเดลที่ตอบโจทย์สิ่งที่ทุกคนหรือรัฐบาลอยากจะไปคือ ความมั่นคง มั่งคั่ง และย่างยืน เพราะฉะนั้น ประเทศไทย 4.0 เป็นโมเดลที่นำไปสู่ความมั่นคง มั่งคั่ง และยั่งยืนอย่างแท้จริง

หลังคิดของประเทศไทย 4.0 ตั้งอยู่บนหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

            เพราะแต่เดิมมาเราไม่สมดุลเราถึงติดอยู่ในกับดัก คือเราเทใจในเรื่องของเศรษฐกิจแต่เราไม่มองในมิติของเรื่องสังคมสิ่งแวดล้อม และคุณค่าของความเป็นมนุษย์ด้วย เราพัฒนาประเทศโดยเน้นความเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างเดียว ณ วันนี้เรากำลังมองว่าเป็นกระบวนการทัศน์พัฒนาที่ผิดพลาด

กระบวนทัศน์การพัฒนาที่ถูกต้อง

1. การใช้ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสิ่งที่เราเรียกว่า “การพัฒนาที่สมดุล” ที่มีความสมดุลระหว่างมิติทางด้านเศรษฐกิจ คือ เรื่องของความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจ ด้านสังคม คือ เรื่องของความอยู่ดีมีสุขทางสังคม ด้านสิ่งแวดล้อม และด้านศักดิ์ศรีและภูมิปัญญามนุษย์ไปพร้อมๆกัน
2. ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสอนให้เรารู้จัก “การพึ่งพาตัวเอง”แต่เราไม่ได้พึ่งพาตัวเอง 100% โลกในสมัยนี้พึ่งพาตนเองก็ไม่ทันกิน ต้องพึ่งพาตนเองในระดับหนึ่งเป็นบันไดขั้นแรกของปรัชญาเศรษฐกิจ พอเพียง ยันไดขั้นที่สองจากพึ่งพาตนเองมาพึ่งพากันเองแล้วรวมกันเป็นกลุ่มอย่างมีหลัก

            พอเพียงในส่วนที่ซ่อนเรื่องของการสร้างสังคมที่ยืนอยู่บนขาของตนเองในระดับหนึ่งและสังคมที่เกื้อกูลและแบ่งปันหรือภาษาอังกฤษเรียกว่า “Caring and Sharing Society” เพราะฉะนั้นบันไดสามขั้นของเศรษฐกิจพอเพียงนั้นเชื่อมต่อโดยไม่ต้องยืมจมูกของคนอื่นหายใจ 100% ต่ำพร้อมจะรวยกันเป็นกลุ่มอย่างมีพลัง                Caring and Sharing Society ที่ช่อนอยู่ในปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงบ่งบอกอะไรบางอย่างถึงการเหลี่ยมล้ำเพราะเป็นเรื่องของการแบ่งบัน  ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เราอาจจะถามว่าความพอเพียงคืออะไร  หลายคนพูดถึงความพอเพียงในต่างระดับ บางคนเข้าใจว่าปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเป็นเพียงแค่ตอบโจทย์เรื่องของเกษตรเรื่องของทฤษฎีใหม่ ซึ่งเป็นแค่ส่วนหนึ่ง

            ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเป็นปรัชญาสากลที่สามารถนำไปประยุกต์ใช้ทั้งในบริบทของตนเอง องค์กรหรือประเทศหรือทั้งในระบบของโลก ความพอเพียงนั้น “เมื่อไม่พอพอต้องรู้จักเติม เมื่อพอแล้วต้องรู้จักหยุด แต่เมื่อมีเกินต้องรู้จักปัน” ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงจึงเป็นปรัชญาในเชิงพลวัดคือ เป็น Dynamic Concept ของการรู้จัดพอ รู้จักเติม รู้จัดปัน เมื่อเรายังไม่พอเราจะบอกว่าพอเพียงไม่ได้ ให้เมื่อไม่พอก็ต้องทำให้พอ เติมด้วยองค์ความรู้ เติมด้วยความขยัน นี่คือเรื่องของพระมหาชนก หลายคนมองว่าพอเพียงมีเท่าไหร่ก็เอาแค่นี้ไม่ใช่ เพียงแต่ว่าในบางเรื่องไม่พอต้องรู้จักเติม เมื่อพอต้องรู้จักหยุด เมื่อเกินต้องรู้จักปัน

            หลักคิดของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ถูกถอดรหัสออกมาและนำมาใช่อยู่ในประเทศไทย 4.0 ทั้งในระดับของปัจเจกและระดับของประเทศในระดับของประเทศ ประเทศไทย 4.0 นำแนวคิดของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาเต็มที่ คือมองว่าบทเรียนของประเทศไทย 3.0 เราเน้นอยู่กับการพึ่งพาเศรษฐกิจโลก อัตราการส่งออกเทียบกับ GDP ถึง 70-80% เมื่อเศรษฐกิจโลกดีเราก็  Happy แต่ถ้าเศรษฐกิจโลกไม่ดีเราก็ Suffer ณ วันนี้เราอยู่ในภาวะที่โลกผันผวน เพราะฉะนั้นประเทศไทย 4.0 จึงน้อมนำแนวคิดปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงว่าด้วยการสร้างความเข้มแข็งจากภายใน แต่พร้อมกันนั้นเราไม่ต้องการที่จะปิดประเทศ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงนำมาใช้คือ สร้างภูมิคุ้มกัน สร้างความเข้มแข็งภายใน พร้อมกันนั้นก็เชื่อมโยนกับประชาคมโลกด้วย ในเวลาเดียวกัน เราจะไปอยู่กับโลกเราต้องเข้มแข็งก่อนถ้าเราอ่อนแอและเราไปอยู่กับโลกเราก็จะถูกเขาเอาเปรียบหรือถ้าโลกผันผวนเราก็จะเจ็บตัวแต่เมื่อไรก็ตามที่เรามีการสร้างความเข้มแข็งจากภายในที่เพียงพอและเราอาจจะฉลาดพอเมื่อโลกผันผวนเราก็อยู่ได้ด้วยตัวเองเราไม่จำเป็นต้องพึ่งพาโลกเพียงอย่างเดียวเพราะฉะนั้นภายใต้หลักคิดปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงนั้นจึงถูกน้อมนำมากลายเป็น 2 แก่นยุทธศาสตร์ของประเทศไทย 4. 0 ด้วยกันคือ

              1) สร้างความเข้มแข็งจากภายใน
              2) การเชื่อมโยงกับประชาคมโลก

            นี่คือหลักคิดที่สำคัญของประเทศไทย 4. 0 ภายใต้การน้อมนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงถ้าพูดให้ชัดเจนขึ้นเรามีการสรุปบทเรียนบทเรียนที่สำคัญที่เราไปลอกแบบระบบทุนนิยมของต่างประเทศมาเราพยายามทำทุกอย่างที่โลกเขามีและทำตามโดยไม่คำนึงถึงบริบทภูมิสังคมของเราหรือการสร้างความเข้มแข็งที่เพียงพอนั้นนำมาสู่ 3 บทเรียนด้วยกัน

           ประเทศไทยยุค 3.0 ทำให้เราได้ประโยชน์มากมายเศรษฐกิจจะโตกว่านี้ไม่ได้แล้ว เพราะติดอยู่ในกับดัก 3 ข้อได้แก่

             1) เราสร้างความไม่สมดุลระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติก็นำไปสู่ความไม่ยั่งยืน
             2) เราสร้างความไม่สมดุลระหว่างมนุษย์กับมนุษย์คือแก่งแย่งกันชิงดีแข่งขันเอารัดเอาเปรียบกันภายใต้การค้าเสรีระบบทุนนิยมที่เน้นการแข่งขันผลก็คือความเหลื่อมล้ำที่มากขึ้นทุกที
             3) เรามีความไม่สมดุลระหว่างมนุษย์กับเทคโนโลยีบางครั้งเรารับเทคโนโลยีเข้ามาเราถูกครอบงำด้วยเทคโนโลยีเรือบางครั้งเราไม่รู้เท่าทันเทคโนโลยีนั่นคือระบบการศึกษาว่าทำไมเราถึงต้องยกเครื่องอย่างมากมายตรงนี้นำมาสู่เรื่องพรแปลกแยกที่มากขึ้นนี่คือประเด็นปัญหาที่เป็นรากฐานไม่เฉพาะประเทศไทยเกือบทุกประเทศทั่วโลกที่นำระบบทุนนิยมแบบเดิมมาแบบไม่ยั้งคิดก็นำมาสู่ความไม่สมดุลระหว่างมนุษย์มนุษย์มนุษย์-ธรรมชาติและมนุษย์-เทคโนโลยี

ทุนมนุษย์: หัวใจของการขับเคลื่อนสู่ประเทศไทย 4. 0

            สิ่งที่จะตอบโจทย์ที่กล่าวมา ทั้งหมดอยู่ภายใต้หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงนั้นอันดับแรกคือคนเราจะต้องเตรียม คนให้ไปสู่ศตวรรษที่ 21 ให้ได้ให้คนไทยเป็นพลเมืองที่มีความสมบูรณ์คือมีทั้ง Head, Hand, Health และ Heart เป็นคนไทยที่มีความสมบูรณ์ที่มีความรู้คู่คุณธรรมอยู่ในบริบท Global-Thai ไม่ใช่ Thai-Thai คือสามารถมีความเป็นไทยแต่มีศักดิ์ศรีอยู่ในโลกมนุษย์ร่วมกับประชาคมโลกได้พร้อมกันนั้นต้องไม่ใช่ Analog-Thai ต้องเป็น Digital-Thai เพื่อปรับตัวเข้ากับโลกยุคใหม่

            การเตรียมคนไทยสู่ศตวรรษที่ 21 จึงเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญที่สุดในการที่จะนำพาประเทศเปลี่ยนผ่านไปสู่ประเทศไทย